http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/index.html
ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: ΣΤΑΜΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Παραγωγή με αχώριστα μόρια
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ Ν. Γλώσσα, Νέες Τεχνολογίες
ΤΑΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ Β΄ Γυμνασίου
Η ιδέα του σεναρίου Να διδαχθεί στους μαθητές ένα γλωσσικό φαινόμενο μέσα από το κείμενο και από τις επικοινωνιακές συνισταμένες του και να οδηγηθούν επαγωγικά στη θεωρία μέσα από τη μελέτη των αντίστοιχων φαινομένων στα κείμενα.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Γνωστικοί
• Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι πολλές λέξεις παράγονται με αχώριστα μόρια (λόγια και μη).
• Να μάθουν το μηχανισμό με τον οποίο σχηματίζονται οι λέξεις και μέσα από την αναζήτηση σε λεξικά και κείμενα να καταλάβουν ποιες είναι οι λειτουργίες που επιτελούν τα αχώριστα μόρια.
• Να αναγνωρίζουν λέξεις που έχουν αχώριστα μόρια στο πρώτο μέρος τους.
• Να ξεχωρίζουν τις διαφορετικές μορφές με τις οποίες εμφανίζονται τα αχώριστα μόρια και τις σημασίες τους.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Παιδαγωγικοί
• Να μάθουν να ενεργούν διερευνητικά με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού λεξικού και σωμάτων κειμένων δημοσιογραφικού και εκπαιδευτικού λόγου.
• Να προωθηθεί η συνεργατική μάθηση και επικοινωνία μεταξύ των μαθητών.
Τεχνολογικοί
• Να εξοικειωθούν με τη χρήση του ηλεκτρονικού λεξικού του Τριανταφυλλίδη και των σωμάτων κειμένων του ιστότοπου της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα (νέος γραμματισμός).
• Να οπτικοποιήσουν με εννοιολογικό χάρτη τα αχώριστα μόρια και τη νοηματοδότησή τους μέσα στα κείμενα.
• Να ασκηθούν στην παρουσίαση των ευρημάτων τους(με τη βοήθεια του λογισμικού παρουσιάσεων).
Προβλεπόμενος χρόνος: 2 διδακτικές ώρες
Τεχνολογικά εργαλεία: Φυλλομετρητής Επεξεργαστής κειμένου Λογισμικό παρουσιάσεων Λογισμικό Inspiration
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
• Οι μαθητές εργάζονται στο εργαστήριο των ηλεκτρονικών υπολογιστών ομαδικά
. • Χωρίζονται σε πέντε ομάδες.
• Ο διδάσκων στην αρχή ζητά από όλες τις ομάδες να επισκεφθούν την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και αφιερώνει λίγο χρόνο για να τους παρουσιάσει το περιβάλλον και ένα μέρος της λογικής με βάση την οποία λειτουργούν τα ηλεκτρονικά λεξικά και τα σώματα κειμένων.
• Δίνονται τα φύλλα εργασίας σε όλες τις ομάδες.
ΟΜΑΔΑ 1: Εξετάζει τα λαϊκά αχώριστα μόρια.
ΟΜΑΔΕΣ 2-5: Εξετάζουν τα κυριότερα λόγια αχώριστα μόρια.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ο διδάσκων ζητά από τους μαθητές της πρώτης ομάδας να επισκεφθούν το λεξικό του Τριανταφυλλίδη και να πληκτρολογήσουν α%. Από τις εγγραφές της πρώτης σελίδας που τους δίνει η αναζήτηση στέλνουν στο καλάθι εκείνη που αφορά στο α στερητικό πρόθημα. Επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία με το ξε% και στέλνουν στο καλάθι το ξε πρόθημα.
• Προβάλλουν τα ευρήματά τους στο καλάθι και τα εξετάζουν προσεκτικά. Διαπιστώνουν τις διαφορετικές μορφές με τις οποίες συναντώνται τα αχώριστα μόρια και τη διαφορετική σημασία που παίρνουν μέσα στις λέξεις.
• Καταγράφουν τα ευρήματά τους σε ένα έγγραφο του επεξεργαστή κειμένου.
.. • Με PrintScreen μεταφέρουν την οθόνη σε μία διαφάνεια στο PowerPoint.
• Σε εννοιολογικό χάρτη που τους δίνεται με το φύλλο εργασίας, οι μαθητές καταγράφουν ξεχωριστά όλες τις μορφές του αχώριστου μορίου που εξετάζουν και μεταφέρουν για κάθε μορφή αντίστοιχες λέξεις από το λεξικό οι οποίες να εκφράζουν και τις διαφορετικές σημασίες του μορίου. Οργανώνουν ανάλογα το χάρτη τους και αποθηκεύουν κάθε φορά την εργασία τους.
• Επισκέπτονται τα σώματα κειμένων.
• Από τις τρεις κατηγορίες κειμενικών ειδών που βρίσκουν χρησιμοποιούν διαφορετικό κάθε φορά είδος και στην αναζήτηση πληκτρολογούν μία για κάθε μορφή μορίου λέξη (π.χ. ανάρμοστος), επιλέγοντας στο πεδίο ολόκληρη πρόταση. Έχουν έτσι την ευκαιρία να δουν τα κειμενικά είδη μέσα στα οποία βρίσκονται οι λέξεις, τη συχνότητα χρήσης τους και πώς η κάθε λέξη νοηματοδοτείται μέσα στην πρόταση.
• Επιλέγουν όποια κατηγορία κειμενικού είδους προτιμούν κάθε φορά και βλέπουν τις λέξεις τους μέσα στο κείμενο.
• Αντιγράφουν ολόκληρα ή μέρος από τα χρωματισμένα τμήματα των κειμένων και τα μεταφέρουν στον εννοιολογικό πίνακα, κάτω από την κάθε λέξη.
• Αντιγράφουν στο Power Point μία παράγραφο από ένα από τα κείμενα που έχουν βρει και χρωματίζουν τις λέξεις με τα αχώριστα μόρια που υπάρχουν στο κείμενό τους.
• Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται και με τις υπόλοιπες ομάδες που εξετάζουν τα κυριότερα λόγια αχώριστα μόρια. Για κάθε αχώριστο μόριο δημιουργούν διαφορετικό χάρτη, τον οργανώνουν ανάλογα και τον αποθηκεύουν ξεχωριστά.
• Η δεύτερη ομάδα στέλνει στο καλάθι τα μόρια αρχι%, αμφι%, διχο%, ημι%.
• Η τρίτη ομάδα τα μόρια εκ%, περί%, δυσ%.
• Η τέταρτη ομάδα τα μόρια εν%, επί%, εισ%.
• Η πέμπτη ομάδα τα μόρια δια%, υπό%, συν%.
• Ο καθηγητής τονίζει ότι στέλνουμε στο καλάθι κάθε φορά το εύρημα που χρησιμοποιείται ως πρόθημα.
• Κάτι άλλο που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα από τους μαθητές είναι η διάκριση ανάμεσα στις προθέσεις και στις λόγιες προθέσεις ως προθήματα.
• Αφού ολοκληρωθεί η αναζήτηση και καταγραφή των ευρημάτων, ένα άτομο από κάθε ομάδα μετακινείται σε άλλη ομάδα.
• Δίνεται ένα δεύτερο, γενικό φύλλο εργασίας σε κάθε ομάδα.
• Ο καθηγητής προτρέπει όλες τις ομάδες να «παίξουν» με τη γλώσσα και να προσπαθήσουν να σχηματίσουν δικές τους λέξεις.
• Χρησιμοποιώντας το λογισμικό παρουσιάσεων τους συστήνει να δοκιμάσουν να παραβιάσουν τους κανόνες και να δημιουργήσουν νέες λέξεις κρατώντας τις απλές και βάζοντας μπροστά τους, με τη βοήθεια των μαθητών που άλλαξαν ομάδες, αχώριστα μόρια των προηγούμενων ομάδων τους. Συνειδητοποιούν έτσι μόνοι τους αν κάποιο μόριο συνδυάζεται με κάποια απλή λέξη για να δώσει μια σημασία.
• Στο τέλος οι μαθητές αποθηκεύουν όλους τους χάρτες export) και η κάθε ομάδα κάνει εισαγωγή τωνàμε τη μορφή εικόνας (file εικόνων τους στο αρχείο Power Point που έχει ήδη δημιουργήσει, για να παρουσιάσει την εργασία της.
• Εκτυπώνονται όλες οι εικόνες με τις οποίες η κάθε ομάδα φτιάχνει καρτέλες που μπορεί να τοποθετήσει σε σημείο του τοίχου της τάξης. Δυνατότητες τροποποίησης Οι μαθητές δημιουργούν χιουμοριστικούς διαλόγους χρησιμοποιώντας τις λέξεις που οι ίδιοι έπλασαν και τους παρουσιάζουν στην τάξη με τη βοήθεια του λογισμικού παρουσιάσεων. Αξιολόγηση
• Όλες οι ομάδες παρουσιάζουν με το λογισμικό παρουσίασης τις εργασίες τους.
• Αξιολογούνται ατομικά και ομαδικά από τους μαθητές και το διδάσκοντα. Κριτήρια Αξιολόγησης
• • • • Αξιολογούνται: η ικανότητα αναζήτησης, εύρεσης, αξιολόγησης, σύνθεσης και παρουσίασης της πληροφορίας η επίτευξη των γνωστικών στόχων η ικανότητα παραγωγής γραπτού λόγου οι συνεργατικές δεξιότητες που αναπτύχθηκαν μεταξύ των μελών των ομάδων
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Διδακτική πρόταση
(από τη Σοφία Νικολαίδου)
Ο Ηλεκτρονικός Κόμβος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας έχει εκπονήσει στον τομέα αυτό (του ηλεκτρονικού λεξικού) μια σοβαρή και εμπεριστατωμένη δουλειά. Στο Τμήμα των Λεξικών έχουν ήδη ψηφιοποιηθεί και προσφέρονται στον χρήστη το Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, αντίστροφο λεξικό κ.ά. Στο σενάριο διδασκαλίας που ακολουθεί χρησιμοποιείται το υλικό του Κόμβου. Το εγχείρημα αφορμάται από συγκεκριμένη διδακτική ενότητα του σχολικού βιβλίου Νεοελληνική Γλώσσα, τεύχος Β΄.
Θέμα: Επεξεργασία και άσκηση σε λεξιλόγιο σχετικό με «Το βιβλίο», στο εργαστήριο Η/Υ με τη βοήθεια του διαδικτύου.
Τάξη: Β΄ γυμνασίου.
Διδακτικά αντικείμενα: ΝΕ Γλώσσα, Ιστορία Ελληνικής Γλώσσας και Πληροφορική.
Προβλεπόμενος χρόνος: 1-2 διδακτικές ώρες. Προσαύξηση κατά το δοκούν.
Σχέση με το Πρόγραμμα Σπουδών: ενισχύει και εμπλουτίζει τη διδασκαλία σχολικού εγχειριδίου Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, τχ Β΄, σσ.101-102.
Τεχνολογικά εργαλεία: Πλοήγηση στο διαδίκτυο, μηχανές αναζήτησης.
Φύλλο εργασίας 1-Ομάδα Α΄
2. Αναζητήστε λέξεις που αρχίζουν από βιβλ% και έχουν αρχ% ετυμολογία. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
3. Υπάρχει κάποιο «λάθος» στα δεδομένα που παραθέτει το λεξικό ή επιστρέφει αυτά ακριβώς που ζητήσατε;
4. Συνεργασία με την Γ΄ ομάδα: αφού ελέγξετε το αντικείμενο και τα κριτήρια της αναζήτησης της Γ΄ ομάδας, να απαντήσετε από κοινού στο ερώτημα:
- Τι συμπεραίνετε για τη χρήση του κριτηρίου της ετυμολογίας κατά την αναζήτηση; Πώς νομίζετε ότι λειτουργεί; Περιορίζει ή διευρύνει το πεδίο της αναζήτησης;
Γλωσσικές ασκήσεις
Φύλλο εργασίας 2-Ομάδα Β΄
1. Βρίσκεστε στον Ηλεκτρονικό Κόμβο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Εισέρχεστε στο Τμήμα των Λεξικών και επιλέγετε το Ηλεκτρονικό Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη. Επιλέγετε «Σύνθετη χρήση λεξικών» και «Εργαλείο λεξικού κοινής νεοελληνικής».
2. Η ομάδα Α΄ αναζητεί λέξεις που αρχίζουν από βιβλ% και έχουν αρχ% ετυμολογία. Εσείς προσθέστε επιπλέον κριτήρια αναζήτησης:
- Επίπεδο ύφους= απαρχαιωμένο. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
- Επίπεδο ύφους= λόγιο. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
- Επίπεδο ύφους = σπάνιο. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
- Με βάση τις τρεις παραπάνω προσπάθειες αναζήτησης μπορείτε να καταλήξετε σε συμπεράσματα για τις λέξεις που ψάχνετε;
Φύλλο εργασίας 3-Ομάδα Γ΄
2. Αναζητήστε λέξεις που αρχίζουν από βιβλ%. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
3. Συνεργασία με την Α΄ ομάδα: αφού ελέγξετε το αντικείμενο και τα κριτήρια της αναζήτησης της Α΄ ομάδας, να απαντήσετε από κοινού στο ερώτημα:
- Τι συμπεραίνετε για τη χρήση του κριτηρίου της ετυμολογίας κατά την αναζήτηση; Πώς νομίζετε ότι λειτουργεί; Περιορίζει ή διευρύνει το πεδίο της αναζήτησης;
Φύλλο εργασίας 4-Ομάδα Δ΄
2. Συνεργασία με την Α΄ομάδα: αφού ελέγξετε τα αποτελέσματα της διερεύνησης της Α΄ομάδας, αναζητήστε στο λεξικό την ερμηνεία των λέξεων «βιβλιοκρισία» και «βιβλιοπαρουσίαση».
3. Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά των δύο λέξεων; Μπορείτε να την εξηγήσετε στις υπόλοιπες ομάδες;
- Για να εξηγήσετε καλύτερα τη διαφορά στους υπόλοιπους χρησιμοποιήστε παραδείγματα που θα βρείτε στις ιστοσελίδες http://tovima.dolnet.gr, www.kathimerini.gr και www.enet.gr.
- Τι διαφορές παρουσιάζουν οι βιβλιοπαρουσιάσεις από τις βιβλιοκριτικές; (π.χ. έκταση, υπογράφονται από τον συντάκτη τους ή είναι ανυπόγραφες, ποια είναι η θέση τους στη σελίδα κτλ)
Φύλλο εργασίας 5- Κοινό για όλους
2. Αναζητήστε
- Λέξεις που έχουν < αρχ ετυμολογία και το επίπεδο της χρήσης τους είναι λόγιο. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
- Λέξεις που έχουν ,< αρχ ετυμολογία και το επίπεδο χρήσης τους είναι λαϊκότροπο. Πόσα λήμματα βρίσκετε;
- Ποια είναι η διαφορά λαϊκού-λαϊκότροπου ύφους; Αναζητήστε την ερμηνεία των όρων στο ηλεκτρονικό λεξικό.
- Σε ποιο από τα δύο επίπεδα χρήσης απαντούν περισσότερες λέξεις που έλκουν την καταγωγή τους από τα αρχαία ελληνικά;
Παραδείγματα εφαρμογής από την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/education/cbt/utilization/examples.html
